رنگین کمان ادب هفتم/ فرزانگان بندر

دانش های زبانی و ادبی درس دهم

نکته ی اول : شخص های شش گانه فعل

یکی از ویژگی های فعل ٬ «شخص» است . فعل ها در زبان فارسی ٬ شش شخص دارند که سه

شخص اول ٬ مفرد و سه شخص دوم ٬ جمع است. به اول شخص ٬ گوینده ٬ به دوم شخص ٬

شنونده ٬ و به سوم شخص ٬ دیگری یا غائب می گویند .

خدمات متقابل ایران و اسلام

نوع نثر : ساده و روان                                  نویسنده : شهید مرتضی مطهری

واژه نامه

خدمات : جمع خدمت

متقابل : آنچه از دو سو باشد .

بزرگوار : شریف ٬ جوانمرد

سلمان منا اهل البیت : سلمان از اهل بیت ماست.

متعلق : وابسته ٬ متصل

مانع : باز دارنده ٬ جلوگیری کننده

تکلم : سخن گفتن

موفقیت : پیروزی ٬ کامیابی

سهم : بهره ٬ قسمت ٬ نصیب

ذوق : علاقه ٬ استعداد ٬ قدرت درک زیبایی

گرانبها : گران قیمت ٬ باارزش

شاهکار : کار بزرگ و برجسته ی ادبی ٬ ممتاز

آثار : جمع اثر ٬ نشانه ها

جاودان : جاویدان  ٬ همیشگی

روح : جان

پیکر : جسم

ثمر : نتیجه ٬ حاصل ٬ میوه

عالی قدر : دارای مقام بلند

ظهور : ظاهر ٬ آشکار

ملل : جمع ملت

پرتو : روشنایی ٬ درخشش

گرایش : میل ٬ علاقه تمایل

پیشاپیش : جلوتر ٬ پیش تر

مشعل دار: کنایه از پیش رو ٬ راهنما

لیاقت : شایستگی

مقتدا : پیشوا ٬ الگو

توسعه : وسعت دادن ٬ گسترش

اختصاص : مخصوص کردن

نظیر : مانند

مورخ : تاریخ دان ٬ تاریخ نگار

ادیب : سخندان

فیلسوف : دانشمند علم فلسفه ٬ حکیم

شایان : سزاوار ٬ شایسته ٬ لایق

اخلاص : پاک دلی

آیین : روش ٬ شیوه ٬ دین

خالصانه : پاک و بی عیب

اعم : عمومی تر ٬ همگانی

مظاهر : جمع مظهر ٬ جلوه گاه ها ٬ نشانه ها

ادبا : جمع ادیب ٬ سخنوران

پیام درس :

در این درس به خدمت های اسلام و ایران اشاره شده است . یعنی هم اسلام بر ایران اثر گذار بود هم ایران به اسلام . بعد از ورود اسلام٬ ایران به عنوان مشعل دار یک تمدن شکوهمند اسلامی شد و نظیر بوعلی ٬ فارابی و ... پرورش یافتند .

دانشمندان ایرانی هم با ذوق هنری خود خدمت شایسته ای به اسلام کردند و شاهکار های عظیم هنر ایرانی در دوره ی اسلامی بیانگر این حقیقت است .

عهد و پیمان

نوع نثر : ساده و روان

متواضع : فروتن ٬ کسی که در رفتارش تکبر و غرور نباشد .

جدی : کسی که به کارهای خود اهمیت می دهد .

عهد : پیمان پای بند : آن که خود را موظف به انجام امری می داند ٬ مقید

غیبت : غایب بودن

موظف : آن که وظیفه دارد کاری را انجام دهد .

صلاح : درستی

توصیه : سفارش

تکالیف تعیین شده : در این درس به معنی تکلیف مدرسه ای

عشق به مردم

رئیس جمهور وقت : رئیس جمهور آن زمان ( رئیس جمهور : مدیر اجرایی کشور )

مطهر : پاک و مقدس

صحن : میدان ٬ حیاط

موج جمعیت : جمعیت بسیار زیاد  / جمعیت به موج تشبیه شده است .

وضع : حالت ٬ وضعیت

رفتار بهشتی

به هم ریخته : آشفته و بی نظم

جلسه : نشست و گردهمایی ٬ محل نشست و گردهمایی

معین : مقرر ٬ تعیین شده

خصلت : خوی ٬ ویژگی

گرمای محبت

امان : ایمن ٬ آسوده ( در امان بودن : در پناه بودن )

تحمل : بردباری کردن ٬ شکیبایی

دست هایم از سرما خشک نمی شود : دست های من به خاطر سرمای بسیار بی حس و حرکت نمی شود .

کنجکاوی : علاقه مندی نسبت به پیگیری موضوعی

عابران : رهگذران

انگار : به نظر ٬ گویا

برق خوشحالی : خوشحالی به برق تشبیه شده است یعنی درخشش خوشحالی و شادی

پیام درس :

در این درس هم مانند درس قبلی ٬ شرح حال انسان های آزاده و مبارز مورد ارزیابی قرار گرفته است .

دانش های زبانی و ادبی درس نهم

نکته ی اول : زمان فعل

ویژگی های فعل عبارتند از :

۱- انجام شدن یا نشدن عمل یا حالت ۲- زمان ۳- شخص ۴- جمع یا مفرد بودن

در این قسمت به زمان فعل می پردازیم :

به جمله های زیر دقت کنید .

۱- ایرانیان ٬ کاغذ سازی را از قرن های نخستین اسلامی از چینیان آموختند .

۲- گنجینه های قرآن ٬ اوج هنر ایرانی را در زمینه های اسلامی نشان می دهد .

۳- اسلام روح تازه ای در پیکر ایراننی خواهد دمید .

در جمله ی اول ٬ فعل « آموختند » انجام گرفتن کاری را در زمان گذشته نشان می دهد . به این فعل ٬ « ماضی ( گذشته ) » می گویند .

فعل « نشان می دهد » در جمله ی دوم ٬ انجام گرفتن کاری را در زمان حال می رساند . به این فعل ٬ « مضارع ( حال) » می گویند .

در جمله ی سوم فعل « خواهد دمید » انجام گرفتن کاری را در زمان آینده نشان می دهد . به این فعل ٬ « مستقبل ( آینده ) » می گویند .

 نکته ی دوم : قالب قطعه

شعری است که مصراع های دوم همه ی بیت های آن هم قافیه هستند .

حداقل بیت های قطعه ٬ دو بیت است ٬ اما حداکثر آن مشخص نشده است .

در قطعه ٬ بیش تر به پند و اندرز و مسائل اخلاقی و اجتماعی پرداخته می شود .

توجه :

معروف ترین قطعه سرایان فارسی ٬ ابن یمین ( قرن هشتم ) ٬ انوری ( قرن ششم ) و پروین اعتصامی ( قرن معاصر ) هستند . شاعران دیگری هم هستند که قطعه سرایی می کردند مانند سعدی و ...

نمودار قالب قطعه

دانش های زبانی و ادبی درس هشتم

نکته ی اول : مسند

به جدول زیر نگاه کنید .

در جمله های بالا ، کاری انجام نگرفته است . در این جمله ها سرد به هوا ، متواضع به او، و متنوع به فرآورده های دامی ، نسبت داده شده است .

واژه های « سرد ، متواضع و متنوع » مسند هستند. بنابر این می توان گفت : مسند ، صفت یا حالتی است که آن را به نهاد نسبت می دهد .  

روش پیدا کردن مسند

به اول فعل اسنادی ، « چگونه ؟ » یا چی ؟ اضافه می کنیم و مسند را به دست می آوریم . مانند :

عرفان و خداشناسی در آثار فارسی شاعران قدیم ، جلوه گر شد = چگونه شد ؟ = جلوه گر = مسند

نکته ی دوم : نامه

یکی از راه های ارتباط با دیگران ٬ «نامه نوشتن » است . نامه ممکن است دوستانه یا خانوادگی باشد و یا ممکن است رسمی یا اداری باشد . امروزه با استفاده از رایانه یا وسایل ارتباطی دیگر هم می توان نامه نگاری کرد

3-    عبارت پایان نامه

دانش های زبانی و ادبی درس هفتم

نکته ی اول : فعل اسنادی

بعضی از فعل ها ٬ مانند : است ٬ بود ٬ شد و...  علاوه بر نهاد به جزء دیگری نیاز دارند که جمله با آن کامل می شود به آن جزء مسند می گویند . و به آن فعل ها ٬ فعل اسنادی .

فعل های اسنادی ٬ برای نسبت دادن چیزی به چیز دیگر به کار می روند . به جمله ی زیر توجه کنید :

هوا ابری بود .

در این جمله فعل « بود » ٬ « ابری » را به « هوا » نسبت داده است .

فعل های اسنادی عبارتند از : است - بود - شد - گشت - گردید - شود - باشد - باد - هست - نیست و ...

این فعل ها زمانی اسنادی هستند که چیزی را به چیز دیگری نسبت دهند .

نکته ها

۱- اگر فعل « هست » ٬ « نیست » و « بود » به معنی وجود داشتن به کار بروند ٬ فعل اسنادی نیستند . مانند :

او خوشحال است .= فعل اسنادی می باشد چون که خوشحال به او نسبت داده شد.

او در خانه است = است به معنی وجود داشتن  می باشد . بنابراین فعل اسنادی نیست .

۲- اگر فعل « گشت » و « گردید » به معنی چرخیدن باشد ٬ فعل اسنادی نیست.

مانند :

هوا گرم گشت = گشت فعل اسنادی است چون که گرم به هوا نسبت داده شد .

او تمام شهر را گشت . = گشت به معنای چرخید است . بنابراین فعل اسنادی نیست .

نکته ی دوم : تخیل

به این دو بیت توجه کنید .

چادر من چلچراغی از صفاست                            چادر من باغی از آیینه هاست

شاعر در عالم خیال چادر عشایر را همچون چلچراغی روشن و درخشان و باصفا دیده است و در سه مصراع بعدی نیز آن را چون باغی از آینه که پر از دوستی و مهر و صفاست معرفی کرده است . در دنیای واقعی ما هیچ چادری مانند باغی از آینه نیست ٬ اما شاعر با بهره گیری از تخیل خویش چنین چادری را ساخته است . این تصویر ها و توصیف ها به شعر و نوشته زیبایی می بخشند و بر تاثیر و گیرایی آن می افزایند .

نکته : در به کارگیری تخیل از آرایه هایی مانند « تشبیه » ٬ « جان بخشی به اشیا » و ... استفاده می شود .

دانش های زبانی و ادبی درس ششم

نکته ی اول : متمم و حروف اضافه

بعضی از فعل ها علاوه بر نهاد به جزء دیگری نیاز دارند تا کامل شوند . مانند : من به علی می نازم .

در این جمله « من» نهاد و « می نازم » ٬ فعل است . اگر واژه ی « علی » در این جمله نباشد معنی جمله کامل نمی شود . بنابراین « علی » متمم است .

متمم مانند نهاد و یا مفعول ٬ یکی از نقش های دستوری است که توضیحی بیشتر درباره ی جمله می دهد و بعد از حروف اضافه قرار می گیرد . مانند :  او   با   دشمن می جنگد .

                                                                                               حرف اضافه     متمم

حروف اضافه عبارتند از :

به - با - در - برای - بدون - همچو - همچون - از - مثل - بهر - از بهر - مانند - همانند و ...

نکته

۱- اگر « چو » و « چون » معنی « مثل » و « مانند » بدهند حرف اضافه هستند . مانند :

چو                کشتی که موجش بر آرد ز آب

حرف اضافه          متمم

اگر به معنی « زمانی که » و « وقتی که » و « اگر » باشند ٬ حرف ربط هستند نه حرف اضافه . مانند :

     چو      شد روز رستم بپوشید گبْر( = زره ی جنگی )

حرف ربط ( = وقتی که )

۲- گاهی حرف « را » به معنی « از » ٬ « برای » و ... به کار می رود . در این صورت واژه ی قبل از را متمم می شود . مانند :

اورا پرسیدند که چگونه در کارها موفق شدی ؟ (= از او پرسیدند )

نکته ی دوم : بازگردانی ( تبدیل شعر به نثر )

باز گردانی یعنی امروزی کردن شعر به نثر . مقصود از امروزی کردن نوشته های قدیم یا شعر ٬ آن است که محتوا و پیام آن ها را به زبانی ساده تر و قابل فهم مطرح کنیم .

در شعر برای ایجاد زیبایی و تاثیر گذاری و با حفظ وزن و آهنگ شعر جای اجزای سخن تغییر می یابد . مثال :

ز وحشت سست شد بر جای ناگاه                                             ز رنج خستگی درماند در راه

برگرداندن به نثر :

ناگاه ٬ از وحشت بر جای بی حال شد و از رنج خستگی در راه درماند .

همان طور که می بینید در نثر بر خلاف شعر ٬ فعل در آخر جمله قرار می گیرد .

دانش های زبانی و ادبی درس پنجم

نکته ی اول : فعل لازم و فعل متعدی

فعل لازم ( ناگذرا ) : به فعل هایی گفته می شود که تنها نهاد می پذیرند ٬ یعنی معنی جمله با نهاد و فعل لازم ٬ کامل است . مانند :

آفتاب    می درخشد.                              ما    ایستاده بودیم .

نهاد          فعل لازم                                            نهاد        فعل لازم (ناگذرا)

گاهی هم در جمله هایی که فعل ناگذرا وجود دارد ٬ علاوه بر نهاد و فعل ناگذرا ٬ واژه ی دیگری هم می آید که بودن یا نبودن این واژه ها به معنی جمله آسیبی نمی رساند . در دستود ر زبان فارسی به این واژه ها « قید » می گویند . درباره ی قید در سال های آینده توضیح خواهیم داد. مانند :

او   دیروز   رفت .

نهاد    قبد        فعل لازم

همان طور که می بینید در جمله ی بالا اگر دیروز را حذف کنیم معنی جمله کامل است : او رفت.

بعضی از فعل های ناگذرا عبارتند از :

پرید - تابید جوشید - جنبید - خروشید - خزید - درخشید - دوید - گریست - نشست - افتاد - رفت - خندید - خشکید - خوابید - رویید - ایستاد - بالید .

فعل متعدی ( گذرا به مفعول ) : به فعل هایی گفته می شود که علاوه بر نهاد به جزء دیگری نیاز دارند که به آن « مفعول » می گویند . مانند :

زنگ تفریح را که زنجره زد .

   مفعول                    نهاد        فعل متعدی ( گذرا به مفعول )

  اگر در جمله ی بالا زنگ تفریح را حذف کنیم معنی جمله کامل نیست .

بعضی از فعل های گذرا به مفعول عبارتند از : 

انداخت - برافراشت - برد - بست - بویید - پراکند - ساخت - پسندید - پوشید - جوید - چشید - داشت - دوخت .

راه های شناخت فعل های گذرا به مفعول ( متعدی) و ناگذرا ( لازم )

اگر به اول فعلی ٬ « چه چیزی را ؟ » اضافه کنیم و معنی بدهد ٬ به آن فعل گذرا  به مفعول گویند . مانند :

خورد = چه چیزی را خورد ؟ معنی می دهد ٬ بنابر این فعل « خورد فعل گذرا به مفعول است .

اگر به اول فعلی ٬ « چه چیزی را ؟ » یا « چه کسی را » اضافه کنیم و معنی ندهد ٬ به آن فعل ٬ ناگذرا می گویند . مانند : 

آمد = چه کسی را آمد ؟ معنی نمی دهد پس فعل ناگذرا است.

نکته

فعل های « است ٬ بود ٬ شد ٬ گشت ٬ گردید و مشتقات آن ها » به همراه چه کسی را ؟ و چه چیزی را ؟ معنی نمی دهند . این فعل ها اسنادی هستند و نباید آن ها را با با فعل های ناگذرا اشتباه کرد .

نکته ی دوم : تکرار

هر گاه نویسنده بخواهد بر چیزی تاکید کند ٬ آن را تکرار می کند . این تکرار آگاهانه بر تاثیر سخن می افزاید . شاعران  از تکرار برای زیبا سازی و تاثیر گذاری شعر استفاده می کنند . حتی گاه به تکرار یک بیت در شعر می پردازند.

صاهره صفارزاده در شعر « انتظار » ظهور کردن امام زمان ( عج ) را چنین تکرار کرده است :

« ظهور کن

دانش های زبانی و ادبی درس چهارم

نکته ی اول : نهاد

*آرایه ی مراعات نظیر دست کم از دو کلمه به وجود می آیند .

*اغلب واژه های تضاد با هم مراعات نظیر هستند . مانند : شب و روز  یا  درویش و فقیر

کلاس ادبیات

نوع نثر : ساده و روان  

واژه نامه

چشم دوختن : کنایه از نگاه کردن

جاذبه : گیرایی ( در جاذبه ی شعر غرق شد : جذب زیبایی های شعر شد . )

تاثیر : اثر گذاشتن بر چیزی

برق : جذابیت و درخشش ( برقی در عمق چشم های این نوجوان شهرستانی وجود دارد . )

دستپاچگی : آشفته بودن ٬ اضطراب داشتن

لحن : صدا

بی نظیر : بی عیب و نقص ٬ بی مانند بی همتا

رزق روحم : خوراک روح و جان ( رزق : غذا ٬ خوراک و روزی )

مرواریدی در صدف

نوع نثر : ساده و روان

واژه نامه

کوشا : ساعی ٬ تلاشگر

هم چون مرواریدی در صدف : مانند مروارید گرانبها و با ارزش در داخل صدف

مرغک : پرنده ی کوچک

چمیدن : نرم و آهسته و با ناز راه رفتن

مندیش : نیندیش ٬ اندیشه نکن

مردم چشم : مردمک چشم

نوابغ : جمع نابغه ٬ تیزهوشان

نظیر : مانند

زندگی حسابی

نوع نثر : ساده و روان

واژه نامه

چیره : پیروز ٬ غالب ٬ مسلط

طاقت : توانایی ٬ قدرت

فراغت : آسایش ٬ آسودگی

پروا : ترس ٬ هراس ٬ بیم

واجبات : اعمال واجب

امور فنی : کارهای فنی

پاسی : بخشی از زمان ( پاسی از شب )

واردات : کلا هایی که از خارج کشور به داخل کشور آورده می شود .

معتقد بودن : اعتقاد و باور داشتن

آراسته : مزین شده ٬ زیبا و مرتب شده

نوازشگر دیدگان رهگذران است : از روی مهربانی چشمان عابران را نوازش می کند.

زنده دلان : انسان های عاشق و شاد

ملک : بزرگی ٬ پادشاهی ٬ عظمت

وجود : هستی ٬ جهان هستی

فرزند انقلاب

نوع نثر : ساده و روان

واژه نامه

شور :علاقه ٬ هیجان

اجرا : به مرحله ی عمل آوردن طرح و نقشه

تقریبا : حدودا

خلوت : تنهایی ٬ دور بودن از دیگران

به حافظه سپرده بود : حفظ کرده بود .

مشاعره : مسابقه ی شعر خوانی ٬ از بر خواندن در موضوع هایی مشخص و یا خواندن از بیت هایی که با حرف معین آغاز می شوند.

لبریز : پر ٬ انباشته

چشم از جهان فرو بست : کنایه از فوت کرد ٬ مرد

معظم : بزرگوار ٬ بزرگ داشته شده

پژوهشگر : تحقیق کننده ٬ جست و جو گر

صالح : نیکو کار ٬ درستکار

نوید : مژده ٬ خبر خوش

معنی بیت های مرواریدی در صدف

قالب شعر : قطعه                 شاعر : پروین اعتصامی

ای مرغک خرد ٬ ز آشیانه                                 پرواز کن و پریدن آموز

ای پرنده ی کو چک ٬ از آشیانه ات پرواز کن تا پریدن را یاد بگیری .

تا کی حرکات کودکانه ؟                               در باغ و چمن ٬ چمیدن آموز

تا کی می خواهی رفتار کودکانه داشته باشی ؟ زمان آن رسید که در باغ و چمن با ناز و غرور ٬ پرواز کردن را یاد بگیری .

رام تو نمی شود زمانه                               رام از چه شدی ؟ رمیدن آموز

روزگار ٬ هرگز مطیع تو نمی شود . بنابراین تو هم ٬ رام و مطیع روزگار نباش ٬ بلکه راه گریختن و مقابله کردن را یاد بگیر .

مندیش که دام هست یا نه                                  بر مردم چشم ٬ دیدن آموز

 تنها به گرفتاری ها و سختی های روزگار فکر نکن ٬ بلکه راه درست اندیشیدن و مقابله با آن سختی ها را یاد بگیر و تجربه کن .

شو روز به فکر آب و دانه                                هنگام شب ٬ آرمیدن آموز

روز به دنبال غذا برو و به هنگام شب استراحت کن .

پیام درس :

این درس هم مانند درس هشتم به زندگی شخصیت های بزرگ پرداخته است . به این نوشته ها « شرح حال » یا « زندگی نامه » می گویند .