دانش های زبانی و ادبی درس پنجم

دانش های زبانی و ادبی درس پنجم

نکته ی اول : فعل لازم و فعل متعدی

فعل لازم ( ناگذرا ) : به فعل هایی گفته می شود که تنها نهاد می پذیرند ٬ یعنی معنی جمله با نهاد و فعل لازم ٬ کامل است . مانند :

آفتاب    می درخشد.                              ما    ایستاده بودیم .

نهاد          فعل لازم                                            نهاد        فعل لازم (ناگذرا)

گاهی هم در جمله هایی که فعل ناگذرا وجود دارد ٬ علاوه بر نهاد و فعل ناگذرا ٬ واژه ی دیگری هم می آید که بودن یا نبودن این واژه ها به معنی جمله آسیبی نمی رساند . در دستود ر زبان فارسی به این واژه ها « قید » می گویند . درباره ی قید در سال های آینده توضیح خواهیم داد. مانند :

او   دیروز   رفت .

نهاد    قبد        فعل لازم

همان طور که می بینید در جمله ی بالا اگر دیروز را حذف کنیم معنی جمله کامل است : او رفت.

بعضی از فعل های ناگذرا عبارتند از :

پرید - تابید جوشید - جنبید - خروشید - خزید - درخشید - دوید - گریست - نشست - افتاد - رفت - خندید - خشکید - خوابید - رویید - ایستاد - بالید .

فعل متعدی ( گذرا به مفعول ) : به فعل هایی گفته می شود که علاوه بر نهاد به جزء دیگری نیاز دارند که به آن « مفعول » می گویند . مانند :

زنگ تفریح را که زنجره زد .

   مفعول                    نهاد        فعل متعدی ( گذرا به مفعول )

  اگر در جمله ی بالا زنگ تفریح را حذف کنیم معنی جمله کامل نیست .

بعضی از فعل های گذرا به مفعول عبارتند از : 

انداخت - برافراشت - برد - بست - بویید - پراکند - ساخت - پسندید - پوشید - جوید - چشید - داشت - دوخت .

راه های شناخت فعل های گذرا به مفعول ( متعدی) و ناگذرا ( لازم )

اگر به اول فعلی ٬ « چه چیزی را ؟ » اضافه کنیم و معنی بدهد ٬ به آن فعل گذرا  به مفعول گویند . مانند :

خورد = چه چیزی را خورد ؟ معنی می دهد ٬ بنابر این فعل « خورد فعل گذرا به مفعول است .

اگر به اول فعلی ٬ « چه چیزی را ؟ » یا « چه کسی را » اضافه کنیم و معنی ندهد ٬ به آن فعل ٬ ناگذرا می گویند . مانند : 

آمد = چه کسی را آمد ؟ معنی نمی دهد پس فعل ناگذرا است.

نکته

فعل های « است ٬ بود ٬ شد ٬ گشت ٬ گردید و مشتقات آن ها » به همراه چه کسی را ؟ و چه چیزی را ؟ معنی نمی دهند . این فعل ها اسنادی هستند و نباید آن ها را با با فعل های ناگذرا اشتباه کرد .

نکته ی دوم : تکرار

هر گاه نویسنده بخواهد بر چیزی تاکید کند ٬ آن را تکرار می کند . این تکرار آگاهانه بر تاثیر سخن می افزاید . شاعران  از تکرار برای زیبا سازی و تاثیر گذاری شعر استفاده می کنند . حتی گاه به تکرار یک بیت در شعر می پردازند.

صاهره صفارزاده در شعر « انتظار » ظهور کردن امام زمان ( عج ) را چنین تکرار کرده است :

« ظهور کن